| Okładka | Opis |
 |
|
Kiedy w 2005 roku na półki księgarni trafiła trzecia antologia opowiadań Łukasza Orbitowskiego zatytułowana Wigilijne psy, wciąż był on twórcą znanym bardziej środowisku wielbicieli fantastyki niż ogółowi odbiorców literatury w Polsce. Po blisko jedenastu latach lista jego publikacji rozrosła się imponująco, przynosząc mu wiele ważnych wyróżnień, nominacji i nagród. Stał się istotną postacią polskiej sceny wydawniczej, choć jednocześnie jego twórczość odpłynęła daleko od fantastycznych korzeni. W marcu 2016 roku w ręce czytelników trafiła antologia Wigilijne psy i inne opowieści, rozszerzona o trzy niezawarte w pierwszym wydaniu opowiadania. Z okładki dowiadujemy się, że jest to książka laureata Paszportu Polityki 2015, choć powstała dobrych kilkanaście lat przed przyznaniem tej nagrody. Jak stare teksty radzą sobie z dźwiganiem nowych zaszczytnych tytułów ich autora?
Wigilijne psy i inne opowieści zawierają jedenaście opowiadań. Każde z nich jest zamkniętą całością, niezwiązaną fabularnie z pozostałymi tekstami. Mają jednak wspólny mianownik. Wszystkie są utrzymane w mrocznym klimacie społecznego horroru i umiejscowione w realiach Polski lat dziewięćdziesiątych minionego wieku lub przełomu mileniów. Ich bohaterowie stają się uczestnikami niezwykłych zdarzeń i odkrywcami paranormalnych zjawisk, zaburzających ich codzienność. Postacie różnią się wiekiem, doświadczeniem, grupą społeczną czy zawodem, ale w ich życiorysach znać ślady mozołu, beznadziei i nieraz przegranej walki o lepszy byt. Ich losy są gorzkie, przeplatają się z tragediami i strachem, ocierają się o szaleństwo. Chociaż opowiadania są mocno osadzone w klimacie fantastyki i fantastyczne elementy obrastają każdą z historii, to jednak źródłem największej grozy jest w nich człowiek i jego postępowanie: jego obłęd, zaniedbanie, dawne zbrodnie, życiowa bezczynność. W Wigilijnych psach i innych opowieściach występuje wiele elementów prozy obyczajowej oraz kryminału.
Opowiadania Orbitowskiego nie pasują do obrazu dzisiejszej fantastyki. W każdym pojedynczym tekście można odnaleźć kilka rzeczy, które jeszcze piętnaście–dwadzieścia lat temu były integralnym elementem tej najzwyklejszej, codziennej rzeczywistości, a dziś kojarzą się z patologią, biedą lub zawstydzającym zacofaniem. Młodzi czytelnicy nie pamiętający zbyt dokładnie ostatniej dekady ubiegłego wieku mogą być podwójnie zszokowani lekturą antologii Orbitowskiego: nie tylko z oczywistego względu jej przynależności do gatunku horroru (który szokuje i przeraża z definicji), ale także w wyniku zderzenia z jej światem przedstawionym. Jest obcy i często absurdalny. Rozjeżdża się z dzisiejszym stylem życia tak dalece, że aż trudno uwierzyć, iż minęło ledwie kilkanaście lat. I w tym miejscu pojawia się dodatkowa myśl, ukłucie zaskoczenia czy nostalgii u czytelników, którzy doskonale pamiętają tamte czasy. Dopiero zestawiając rzeczywistość opisaną w Wigilijnych psach i innych opowieściach z obecną Polską, widać jak na dłoni ogrom zmian społecznych, gospodarczych i światopoglądowych, których byliśmy w ostatnich latach świadkami, a które wielu osobom umknęły wśród narodowej tendencji do narzekania.
Wczesna proza Orbitowskiego jest dynamiczna i agresywna. Cięty język antologii nieraz posuwa się daleko poza granice czysto literackiej polszczyzny. Często bywa potoczny, a nawet wulgarny, a jednak każde słowo zdaje się być dokładnie na swoim miejscu. W wypowiedziach charakternych bohaterów znać wpływy środowiska, w jakim żyją, przez co jeszcze łatwiej jest się wczuć w opisywane sytuacje. Te z kolei Orbitowski przedstawił w sposób zwięzły lecz plastyczny, a przy tym szalenie przejmujący. Jego narracja bywa wręcz hasłowa, a mimo to jest bardzo treściwa. Za pomocą kilku prostych informacji potrafi stworzyć niezwykle sugestywny obraz postaci lub miejsca. To jedna z tych książek, których autorzy nie zalewają czytelnika swoją wizją, tylko pozwalają działać wyobraźni. Dzięki temu bardzo łatwo dać się wciągnąć w Wigilijne psy i inne opowieści. Nie jest trudno zaangażować się w nią i pozwolić porwać się rzece emocji, która przelewa się przez kartki tej antologii.
Przez lata twórczość Orbitowskiego ewoluowała i zmieniała się. Jego wczesne antologie noszą ślady młodzieńczej buntowniczości, czarnowidztwa i poniekąd dekadencji. Pod tym względem Wigilijne psy i inne opowieści nie stanowią wyjątku. Upływ czasu sprzyja tej antologii. Choć pozornie może się wydawać, że straciła na aktualności, to w rzeczywistości stała się pomnikiem dawno zapomnianej codzienności. W bezpośredni sposób jest ponura, przygnębiająca i przerażająca, a jednak jej lektura potrafi przynieść wiele satysfakcji i wypada zdecydowanie korzystnie, o ile czytelnik potrafi docenić dobry horror. Możliwe, że dla fanów późniejszej twórczości Orbitowskiego ta pozycja w jego dorobku okaże się zbyt zadziorna i fantasmagoryczna. Trzeba jednak przyznać, że jako zbiór utworów literackich stoi na bardzo wysokim poziomie pod każdym względem i z czystym sumieniem można ją polecić wszystkim fanom ambitniejszej fantastyki i horroru społecznego.
Ocena: 9/10
Już na początku swojej kariery Łukasz Orbitowski udowodnił, że ma solidny warsztat pisarski, a zawładnięcie wyobraźnią i emocjami czytelników przychodzi mu z łatwością, nawet gdy dotyka ponurej i przerażającej tematyki.
Za książkę serdecznie dziękuję wydawnictwu Sine Qua Non.